Đàn Tango sầu mộng "Tình cho không biếu không"

[Admin]

Đàn tango sầu mộng Tình cho không biếu không

Dòng nhạc Tango của Argentina một khi du nhập vào châu Âu đã cho ra đời phong trào sáng tác nhạc khiêu vũ. Nhiều ca khúc tiếng Ý, tiếng Pháp hay Tây Ban Nha trở nên ăn khách qua điệu tango. Trường hợp của hai bài Chitarra Romana (Khúc đàn buồn) và L’amour c’est pour Rien (Tình cho không biếu không).

Nhạc phẩm Chitarra Romana (tựa tiếng Anh là Roman Guitar) ra đời vào năm 1934 dưới ngòi bút của tác giả Eldo di Lazzaro (1902-1968). Sinh trưởng tại Trivento, một thị trấn nằm cách thủ đô Roma khoảng 200 cây số về phía Đông, ông thành danh vào cuối những năm 1920 nhờ vào nghề soạn nhạc.

Nổi tiếng cùng thời với tác giả Giovanni D'Anzi (19063-1974), ông Eldo di Lazzaro đã góp phần làm giàu dòng nhạc tiếng Ý, một mặt duy trì truyền thống viết ca khúc Napoli, mặt khác hấp thụ ảnh hưởng văn hóa nước ngoài để làm mới các bài hát.

Khi sáng tác ca khúc, cả hai tác giả Eldo di Lazzaro và Giovanni D'Anzi thường viết theo kiểu stornello, một dạng ca dao bình dân, lời thơ rất ngắn nhưng phải có vần điệu. Lối sáng tác đoản khúc buộc tác giả phải viết lời cô đọng, biết tiết kiệm câu chữ nhưng vẫn khéo léo trong ẩn dụ, tài tình trong ý tứ.

Theo nhà văn Gianni Borgna, tác giả quyển sách mang tựa đề "Lịch sử của các ca khúc tiếng Ý" (Storia della Canzone Italiana), nhạc sĩ Eldo di Lazzaro đã viết nhạc phẩm Chitarra Romana với tham vọng là bản tango tiếng Ý này sẽ nổi tiếng không thua gì bài La Cumparsita của Uruguay và Argentina. Nếu như nhịp điệu bài hát thuần chất tango, thì trong ca từ, tác giả này đã cài rất nhiều hình tượng tiêu biểu của kinh thành La Mã cổ kính.

Trong ca khúc, nhạc sĩ Eldo di Lazzaro gợi lên khung cảnh thủ đô Roma lộng lẫy dưới bầu trời đêm lợp đầy sao sáng. Kỷ niệm tình yêu chốn cũ vẫn còn, tuy rằng hình bóng tình nhân năm nào đã vội tan, cho nên người nghệ sĩ mới ôm đàn thở than, chỉ còn sâu trong tiếng nhạc nỗi cô đơn về làm bạn.

Người đầu tiên ghi âm ca khúc này là ca sĩ Carlo Buti (1902-1963). Sinh trưởng tại Firenze (thành phố Florence), ông nổi tiếng vào đầu những năm 1930 và được mệnh danh là Giọng ca vàng nước Ý, nhờ vào lối vuốt chữ rất mượt như Bing Crosby hay Frank Sinatra của Mỹ. Nhưng đặc điểm của Carlo Buti là ông có chất giọng tenorino, tức là một giọng nam cao (tenor) chuyên hát chẻ giọng óc.

Trong gần 30 năm sự nghiệp, ông Carlo Buti đã lập kỷ lục với gần 1600 ca khúc ghi âm, thể hiện hầu hết các ca khúc nổi tiếng của Ý và mở đường sau đó cho hàng loạt ca sĩ như Lou Monte hay Al Martino, chuyên hát tiếng Ý nhưng lập nghiệp ở Hoa Kỳ. Trong các bản nhạc tủ của họ, dĩ nhiên là phải có Khúc đàn buồn.

Đúng ba thập niên sau ngày phát hành bản nhạc Khúc đàn buồn, một bài tango nổi tiếng khác, viết bằng tiếng Pháp, ra đời vào năm 1964. Đó là nhạc phẩm L’amour c’est pour Rien, rất quen thuộc với người Việt vì bài hát từng được tác giả Phạm Duy dịch thành Tình cho không biếu không.

Bài tango này ra đời dưới ngòi bút của hai tác giả : Enrico Macias soạn nhạc, Pascal René Blanc đặt lời. Thế nhưng điều gì đã thúc đẩy Enrico Macias viết một bản tango trong khi thể điệu này không phải là sở trường của ông ? Enrico Macias thành danh tại Pháp vào năm 1963 với nhạc phẩm Adieu Mon Pays có nghĩa là Vĩnh biệt quê hương nói lên tâm trạng của nhiều gia đình phải rời bỏ Algêri trở về Pháp khi Algêri tuyên bố độc lập.

Bài này cũng như nhiều sáng tác khác cho thấy là Enrico có sở trường viết nhạc bolero, tiêu biểu qua các bài như Beyrouth, Le Voyage, La Nuit Mexicaine hay Solenzara (tựa tiếng Việt là Nắng Xuân), một ca khúc đảo corse mà Enrico đã chuyển thể theo điệu nhạc này.

Vào năm 1964, Enrico Macias là giọng ca tuy chỉ vừa xuất hiện, nhưng lại rất thành công. Cùng với ca sĩ Richard Anthony, ông nắm giữ kỷ lục số bán nhờ sáng tác nhiều ca khúc ăn khách. Sự thành công đó giúp cho Enrico Macias đoạt nhiều giải thưởng âm nhạc trong năm 1964, trong đó có giải sáng tác Vincent Scotto.

Tại Pháp, tác giả người gốc Ý Vincent Scotto (1874-1952) nổi tiếng nhờ viết ca khúc J’ai deux Amours cho Joséphine Baker, bản Prosper (Youp la boum) cho Maurice Chevalier, bài Marinella cho Tino Rossi. Ngoài ra, ông còn có sở trường viết nhạc khiêu vũ, trong đó có nhiều bài tango.

Nổi tiếng nhất vẫn là bản Le plus beau des tangos du monde (Bài tango đẹp nhất thế giới), mà tác giả Vincent Scotto đã viết cho con rể của ông là ca sĩ Henri Alibert. Luis Mariano và Tino Rossi sau đó đều có ghi âm bài này. Trong tiếng Ý bài hát này do Carlo Buti ghi âm với tựa đề Il Piu Bel Tango.

Khi được trao giải sáng tác Vincent Scotto, Enrico Macias do không hề chờ đợi, nên rất ngạc nhiên bất ngờ. Xúc động trước những tình cảm ưu ái mà khán thính giả dành cho ông trong bước đầu sự nghiệp, ông mới ngẫu hứng ôm đàn soạn ra một giai điệu trong vòng chưa đầy một tiếng đồng hồ, thể điệu được chọn là tango để đánh dấu giải thưởng Vincent Scotto.

Người đặt lời cho ca khúc này là Pascal René Blanc, chứ không phải là tác giả Jacques Demarny, theo một số nguồn ghi chú, cho dù Jacques Demarny đã viết lời cho gần 150 ca khúc của Enrico Macias. Nhờ vào bài tango này và bản nhạc Solenzara, mà Enrico trở nên rất nổi tiếng ở Nhật Bản.

Năm 2013 đánh dấu 50 thành công sự nghiệp của ca sĩ Enrico Macias. Còn điệu tango truyền thống tiếp tục thành công cho tới năm 1974, thời kỳ trỗi dậy của tango đương đại, còn được gọi là tango mới, làm khựng lại phong trào sáng tác nhạc khiêu vũ không lời. Chỉ có những bản tango kinh điển, mới không trở nên lỗi thời.

Tuấn Thảo, RFI

[Admin]

El Choclo, tango gối mộng Của quý đàn ông

Thời nguyên thủy, tango được mệnh danh là Vũ điệu ác quỷ

Trong thể loại tango của Argentina, bản nhạc El Choclo là giai điệu nổi tiếng nhất nhì trên khắp thế giới, chỉ thua nhạc phẩm La Cumparsita (Vũ nữ thân gầy). Bản El Choclo từng được dịch sang tiếng Anh là Kiss of Fire (Nụ hôn rực lửa) và trong tiếng Việt là Tình như Mũi tên (lời của Anh Bằng). Nhưng ít có lời nào lột tả một cách trọn vẹn cái hồn của nguyên tác : ca từ thanh tao, ý tứ thô tục.




Liên khúc tango La Cumparsita - El Choclo


Trong khuôn khổ loạt bài phát thanh mùa hè, RFI kỳ này giới thiệu bản tango đề tựa ''El Choclo'' mà xét trên nhiều phương diện rất tiêu biểu cho nguồn gốc ''dung tục'' của tango. Vào cuối thế kỷ XIX, các bài tango chủ yếu là các giai điệu phổ biến trong giai cấp bình dân, thường là sáng tác tùy hứng, ít có cấu trúc bài bản.

Nội dung các ca khúc chủ yếu nói về cuộc sống về đêm, xoay quanh cái thế giới của các cô gái điếm. Trong những khu phố bình dân của vùng Rio de la Plata, có đủ mọi thành phần xã hội lui tới các nhà chứa : từ giới thượng lưu quý tộc, các doanh nhân tài phiệt, thành phần văn nghệ sĩ, các tay anh chị trong giang hồ, thổ dân da màu hay công nhân thấp hèn trong tầng lớp nhập cư … Thượng vàng hạ cám, khác biệt hay chăng là ở cái túi tiền mà khách làng chơi, giàu sang hay nghèo nàn, chịu bỏ ra để mua vui.

Khá nhiều bản tango đã ra đời trong cái bối cảnh đặc biệt của xã hội Achentina thời bấy giờ. Những bản nhạc thô tục nhất ít khi nào được ghi chép mà chỉ được truyền khẩu nên dễ bị mai một. Nếu có may mắn được lưu lại, thì bản nhạc cũng hiếm khi nào mà ghi tên tác giả.

Một điều cũng khá dễ hiểu vì chẳng có ai mà dám công bố mình là tác giả của những bài hát với lời lẽ thô tục, sống sượng đến như vậy. Những bản nhạc lưu truyền cho tới tận ngày nay, thường là những ca khúc dùng chữ thanh để nói lên cái tục : bài hát El Choclo vì vậy trở nên tiêu biểu cho các khúc tango hoan vui trụy lạc, lẳng lơ đĩ thõa.

Trong tiếng Tây Ban Nha, El Choclo có nghĩa đen là Trái Ngô, nhưng trong nghĩa bóng nên hiểu là ‘‘Của quý đàn ông’’ thì có lẽ đúng hơn. Khúc nhạc El Choclo do nhà soạn nhạc Angel Villoldo (tác giả của bài "El Porteñito") sáng tác vào khoảng những năm 1897-1898 và được diễn lần đầu tiên vào năm 1903. Theo sử sách, lời của bài hát đã được viết vào năm 1905. Trong phiên bản nguyên gốc, tác giả dùng những chữ thanh tao như :

Đầu đồng có trái ngô
Mịn râu kết hạt vàng
Rót vào hồn miên man
Giọt đam mê dịu dàng

Trong thực tế, "El Choclo" là biệt danh của một tên ma cô chuyên cò mồi, dắt khách vào nhà chứa. Dựa vào một nhân vật có thật, với mái tóc vàng như râu ngô, tác giả Angel Villoldo phác họa cảnh dục vọng ái ân giữa hai nhân tình cũng như quan hệ giữa tên ma cô và cô gái điếm.

Đến đầu những năm 1930, ca sĩ kiêm tác giả Juan Carlos Marambio Catan sửa đổi ca từ bài hát cho lần thu âm đầu tiên, nội dung trở nên tình tứ lãng mạn hơn, nói về tình yêu đôi lứa nhưng lại gạt qua một bên những hình tượng thanh tục. Phiên bản này sau đó rất ăn khách với giọng ca Angel Vargas. Trong ca từ, tác giả lược bỏ thủ pháp hoán dụ tài tình của bậc đàn anh là Angel Villoldo. Bản nhạc vì thế mà mất đi chiều sâu ban đầu do thiếu hẳn một cách đọc.

Tình yêu như mũi tên

Đến năm 1947, bài El Choclo lại có thêm một lời thứ ba trong tiếng Tây Ban Nha. Nhà thơ Enrique Santos Discépolo với cách dùng chữ trang trọng trau chuốt, lái hẳn nội dung của nguyên tác về một hướng khác. Tác giả nói về tình quê hương, những kỷ niệm thời thơ ấu để gợi lên tình cảm gắn bó của ông với đất nước, quê nhà thông qua biểu tượng của dòng nhạc tango, từ lúc khai sinh cho tới khi trở thành hình ảnh tiêu biểu của một quốc gia.

Từ năm 1952 trở đi, bản nhạc El Choclo nổi danh trên khắp thế giới nhờ có thêm phiên bản tiếng Anh là Kiss of Fire (Nụ hôn rực lửa). Nhiều ca sĩ nổi tiếng quốc tế như Nat King Cole, Connie Francis, Louis Armstrong, Tony Martin, Georgia Gibbs … đều có thu âm bài này.

Những năm gần đây hơn thì có các phiên bản của Julio Iglesias, Helmut Lotti hay của Hugh Laurie. Còn trong tiếng Việt, nhạc sĩ Anh Bằng đặt lời cho bài này sau năm 1975, các phiên bản quen thuộc nhất là qua tiếng hát của Tuấn Ngọc phối theo điệu rumba, hay của Nguyên Khang phối theo tango.

Lối dùng ca từ trau chuốt của nhà thơ Enrique Santos Discépolo định hình khuôn thước của bài El Choclo, tất cả các phiên bản ghi âm trong tiếng Tây Ban Nha đều chọn lời thứ ba làm khuôn mẫu. Các bản dịch cũng ít nhiều gợi hứng từ lời này. Bài thơ của Enrique Discépolo được nhiều người tán tụng, trong đó có văn hào trứ danh Jorge Luis Borges khi ông cho rằng không có bài thơ nào viết về tango hay như bài thơ này.

Nhưng bên cạnh đó, cũng có ý kiến ngược lại, đánh giá rằng El Choclo đã hai lần bị kiểm duyệt : khi giai điệu cực kỳ quyến rũ của bài hát trở nên phổ biến, thì ca từ nguyên gốc của bài hát lại bị cắt xén, sửa đổi cho lọt tai đa số người nghe. Vào những năm 1930, khi các dàn nhạc thường xuyên biểu diễn bài này trong các buổi dạ hội dành cho giới thượng lưu, qúy tộc, thì ca từ khiêu gợi của bản nhạc nguyên gốc khó mà chấp nhận được.

Khi nhìn lại các bản nhạc tango viết vào những năm 1890, người ta sẽ thấy là có nhiều bài hát thô tục, thô trong cách tả chân, tục vì có sao nói vậy. Nhưng bên cạnh đó, cũng có nhiều bài đậm đặc chất thơ, trong đó các tác giả khuyết danh cũng như các nhà soạn nhạc lưu danh hậu thế nhờ trổ tài luồn lách, nói bóng nói gió, qua ẩn dụ hay hoán dụ, dùng chi tiết để nói lên tổng thể, dùng cận ảnh để phác họa toàn cảnh.

Thông qua những hình tượng như Una Flota (Ống sáo), Siete pulgadas (Bảy tấc hay là Dài như bảy đốt ngón tay), El Serrucho (Ổ khóa), El fierrazo (Nòng súng) hay El Choclo (Trái Ngô), các tác giả đánh vào tâm trí người nghe. Hình ảnh càng thanh, thì ý nghĩa càng tục : Chỉ cần một chút tưởng tượng thì người ta có thể hình dung ra được các tác giả đang muốn nói gì.

Không phải ngẫu nhiên mà tango từng được gọi là Vũ điệu của ác qủy, bời vì nó biểu hiện cho đam mê rực cháy lửa tình, con tim hừng hực dục vọng trong cái thời khai sinh, từ cái thuở nguyên thủy. Những giọng ca ‘‘thiên thần’’ sau đó nổi danh là ông vua hay bà hoàng của thể điệu này, biết lột tả cái hồn của tango do có kinh nghiệm từng trải với nỗi đau xác thịt.

Khi nghe các phiên bản sau này của bài El Choclo, cái bối cảnh hình thành của dòng nhạc tango trở nên mờ nhạt hơn. Trong nghĩa đen, ca từ nguyên gốc làm cho ta liên tưởng đến những ca khúc dân gian đồng án, còn trong nghĩa bóng, ý nghĩa của bài hát làm cho những tác giả thánh thiện đạo mạo phải thẹn thùng đỏ mặt.

Trong cách chơi chữ hình thanh mà bóng tục, bài hát Trái Ngô coi vậy mà lại khuynh đảo tư tưởng phải đạo, vì thế cho nên các tác giả thường dùng uyển ngữ để làm nhẹ đi ca từ. Khi lược bỏ thủ pháp hoán dụ, lưỡi kéo kiểm duyệt đã hai lần cắt ngang "Của quý Đàn ông".