Để có thể trở thành người nhảy giỏi Khiêu vũ Sài Gòn.
Dẫn và Theo
Trong Khiêu vũ Sài Gòn, một loại hình khiêu vũ giao tiếp khá ngẫu hứng thì "Dẫn và Theo" là điều quan trọng bậc nhất của bộ môn này. Bạn không thể trở thành người một người gọi là "biết nhảy" Khiêu vũ Sài Gòn nếu bạn không có khả năng "dẫn và theo". Sai lầm thường gặp là các học viên chỉ chú tâm vào việc học các bài nhảy mà quên mất rằng họ không thể nhảy được bài nhảy này với người khác (là người không cùng nhóm tập với họ) nếu họ không biết dẫn và theo. Các thầy dạy cũng thường ít có hướng dẫn về điều quan trọng bậc nhất này. Vậy dẫn và theo là gì?
Tôi xin định nghĩa "Dẫn và Theo" một cách ngắn gọn:
"Dẫn và theo là kỹ năng thông tin cho nhau bằng các tín hiệu phi ngôn ngữ, là kỹ năng nhận thức sự việc một cách nhạy bén để cùng nhau hoàn thiện các vũ hình mình đang thực hiện trên sàn nhảy".
* Tại sao lại cứ phải "dẫn và theo"? Ai dẫn ai theo?
Khiêu vũ là khiêu vũ với bạn nhảy của mình, do vậy không phải chỉ có một người trong khiêu vũ. Và trong xã hội, khi làm việc với nhau có từ hai người trở lên thì đều hình thành người dẫn và người theo. Khiêu vũ không nằm ngoài quy luật xã hội này. Xã hội từ ngàn năm nay cũng thường giao nhiệm vụ "dẫn" cho nam và "theo" cho nữ, dựa trên tố chất và thể chất của con người.
* Muốn "dẫn" thì phải thực hiện như thế nào?
"Dẫn" không phải đẩy hoặc kéo, mà là truyền đạt ý định của mình để người nữ nhận biết. Khiêu vũ là một hình thức nghệ thuật khá tinh tế, nó đỏi hỏi những động tác nghệ thuật hơn là những hành vi thúc ép bằng sức mạnh của mình. Người dẫn giỏi là người biết tạo các tín hiệu cho người nữ hiểu mà không cần phải lôi kéo, không cần phải dùng lời, không cần phải lớn tiếng. Xem một đôi nhảy có dẫn và theo tốt, ta thấy nhảy trên sàn rất ăn ý, tưởng chừng như họ đã từng nhảy nhiều lần với nhau. Trái lại với một đôi nhảy không biết dẫn và theo, nhìn họ nhảy trên sàn thật khủng khiếp: người nam lôi kéo người nữ một cách mệt nhoài còn người nữ thì tư thế xốc xếch, dáng vẻ gắng gượng. Hoàn toàn không có nét đẹp, hoàn toàn không có chút thoải mái, hoàn toàn không thể cảm nhận hay hưởng thụ âm nhạc.
Nguyên nhân chính là do có một số người không ý thức được "dẫn và theo", nghĩ rằng cứ hể đẩy mạnh thì người nữ đi theo. Những người này cũng thường thiếu hiểu biết về các điều văn hóa (etiquette) trên sàn nhảy. Họ quan niệm cứ ra sàn rồi kéo nữ theo các bước nhảy của mình là đủ, người nữ có bổn phận phải biết các vũ hình mình đi, phải biết bước theo mình được thì mới gọi là biết nhảy. Còn nếu người nữ nhảy không được thì họ cho rằng người nữ nhảy yếu. Có người còn tự cho mình là giỏi hơn, "sẳn lòng" hướng dẫn người nữ ngay trên sàn để nhảy cho được các bước của họ. Họ có biết đâu rằng chính họ mới là người kém cỏi trong đôi nhảy này.
Để làm tốt việc dẫn, người nam phải có hai việc:
- bản thân phải thể hiện bước nhảy rõ ràng
- và có tín hiệu dẫn rõ ràng (tôi sẽ nói sau về tín hiệu dẫn này).
Người nam phải rõ ràng trong từng bước nhảy, di chuyển phải ra di chuyển, ngừng phải ra ngừng, bước phải ra bước, đóng chân ra đóng chân, chuyển trọng tâm ra chuyển trọng tâm. Tránh trường hợp bước không hết bước, đóng chân thì hai chân không sát lại với nhau, tư thế và trọng tâm thì không rõ ràng, người nữ khó mà biết được bạn di chuyển hay đứng yên để có thể nhảy cùng. Người nam không nhất thiết phải biết nhiều bước, nhưng đã biết bước nào rồi thì phải chắc bước đó. Không những nắm chắc các bước của mình mà còn phải hiểu được các bước đi của nữ (hiểu là đủ, không nhất thiết phải đi được). Có như thế thì mới có thể dẫn nữ tốt được.
Là người dẫn, nam không bao giờ bắt đầu nhảy với những bước phức tạp mà hãy bắt đầu bằng những bước cơ bản. Phải nhớ trong đầu là "nhảy hay không phải là nhảy phức tạp mà là biết dẫn nữ". Lúc này không phải là lúc để thể hiện bước nhảy đẹp mà là lúc tập trung cho khả năng dẫn của bạn:
- làm sao để bạn nhảy của mình có thể bước được theo cách dẫn của mình
- nhảy đúng nhạc để bạn nhảy của mình cảm nhận các bước đi theo âm nhạc
- sau cùng là làm sao để bạn nhảy của mình cảm thấy thoải mái và vui sướng khi nhảy với mình.
Nếu thất bại trong việc dẫn bạn nhảy thì hãy bình tĩnh vào đôi, lấy lại nhịp và bắt đầu lại bước đi. Nếu bạn nhảy có kinh nghiệm hơn thì bạn có thể không cần dừng lại để vào đôi lại, có thể bung nữ ra để về lại vị trí ban đầu và thực hiện lại bước cơ bản.
Khi đã chắc là hai người hoàn toàn thực hiện tốt những bước đơn giản, cơ bản thì mới dẫn nữ bằng những bước phức tạp. Nếu gặp thất bại một hai lần ở bước phức tạp thì nên đưa nữ về lại những bước cơ bản. Nên nhớ rằng nhảy tốt thì bước cơ bản vẫn đẹp chứ không cần phải là những bước phức tạp.
Xin nhắc lại một lần nữa là rất nhiều người nghĩ rằng nhảy "giỏi" là nhảy "đẹp", biết nhiều "phăng". Đây là một điều sai lầm. Họ phải hiểu rằng người nhảy "giỏi" giao tiếp là người "có thể nhảy được với bất kỳ ai, từ người mới tập tểnh cho đến vũ công chuyên nghiệp". Quan niệm sai lầm này là nguyên nhân chính khiến họ thích tìm hiểu và thực hiện các vũ hình mới mà không chú trọng đến việc tìm hiểu và trải nghiệm việc dẫn nữ như thế nào trong các vũ hình này. Phải nhớ rằng khả năng dẫn là điều tối quan trọng trong khiêu vũ giao tiếp, nên khi tập một bước nhảy mới cho mình, phải tập thêm cách dẫn nữ cho bước nhảy này. Có thể không cần bạn phải đi được bước nữ nhưng chắc chắn bạn phải hiểu nữ sẽ đi thế nào trong bước nhảy này, và như vậy bạn phải hướng dẫn nữ như thế nào khi bạn muốn họ cùng bạn thực hiện vũ hình này.
* Như vậy nói cụ thể, dẫn là làm như thế nào?
Trong khiêu vũ giao tiếp, dẫn là truyền các tín hiệu mình muốn đến người nữ. Tín hiệu dẫn thường mang 2 thông tin chính:
- Một là phương hướng: người nam muốn người nữ tiến, hay lui, hay thay đổi hướng di chuyển sang một hướng khác, hoặc xoay tròn.
- Hai là chuyển động: người nam muốn nữ chuyển trọng tâm, bắt đầu di chuyển, tiếp tục di chuyển hay dừng lại.
Thường người ta truyền tín hiệu dẫn qua sự kết nối giữa hai người. Những bài viết về truyền tín hiệu qua ánh mắt hay cảm nhận gì đó thường chỉ có giá trị lý thuyết ít thực tiễn nên bỏ qua.
Khiêu vũ Sài Gòn là một loại khiêu vũ giao tiếp, nam và nữ thường không sát vào nhau (không có tiếp xúc hông), do vậy chủ yếu dẫn và theo bằng khung tay. Người nam bàn tay trái nắm bàn tay phải nữ, còn bàn tay phải đặt sau lưng nữ, bên dưới phần xương bả vai trái nữ. Người nữ thì bàn tay phải trong tay trái nam, còn tay trái thì tựa lên bả vai phải nam. Những tiếp xúc này tạo thành khung kết nối giữa hai người. Trong hai tiếp xúc trên, tiếp xúc của bàn tay phải nam sau lưng người nữ mang nhiều thông tin hơn tiếp xúc giữa bàn tay trái nam và bàn tay phải của nữ. Riêng ở các tư thế mở (open position) như trong Bebop, thường chỉ có bàn tay trái nam tiếp xúc bàn tay phải nữ nên đây là nơi kết nối duy nhất cho việc dẫn theo.
Có một lực đối kháng nhỏ giữa hai người ở những nơi tiếp xúc này, và qua đó người nam truyền tín hiệu "dẫn" và người nữ nhận biết để "theo". Tôi nói "một lực đối kháng nhỏ" vì tránh tình trạng có nhiều người nam đã dùng bàn tay phải của mình tác động những lực đẩy kéo lớn lên lưng người nữ. Những tác động quá lố này tạo cảm giác khó chịu và có khi gây mất thăng bằng cho bạn nhảy. Lực tác động tốt là lực tác động vừa phải và chắn chắn, không thể mạnh bạo nhưng cũng không thể quá yếu đến mơ hồ.
Thông thường ở khiêu vũ giao tiếp, cụ thể người ta dùng bàn tay phải để dẫn như sau:
- Dẫn nữ bước tới: Tạo một áp lực vừa đủ vào lưng người nữ để đưa người nữ bước tới.
- Đưa nữ bước lui: Nới bàn tay phải sau lưng nữ ra để không còn áp lực, tay trái tạo một áp lực vừa đủ vào lòng bàn tay phải người nữ để đưa người nữ bước lui.
- Đưa nữ xoay trái: Tạo một áp lực vừa đủ vào lưng người nữ bằng các đầu ngón tay của bàn tay phải, đồng thời lui bàn tay trái tới một chút để đưa người nữ xoay trái. Muốn nữ xoay cả vòng thì đưa bàn tay phải nữ lên cao.
- Đưa nữ xoay phải: Tạo một áp lực vừa đủ vào lưng người nữ bằng phần cuối bàn tay phải, đưa bàn tay trái tới một chút để đưa người nữ xoay phải. Muốn nữ xoay cả vòng thì đưa bàn tay phải nữ cao lên khỏi đầu.
Tôi xin kể lại một trường hợp có thật xảy ra ở Cung VHLĐ Sài Gòn, năm 2010, một cô bạn gái của tôi tham dự lớp học Khiêu vũ giao tiếp (lớp 3) ở đây. Bạn nhảy của cô là một thanh niên cũng gần đứng tuổi và chắc là đã nhiều năm tham gia các lớp tập ở đây. Anh bạn nhảy này đã "dạy" cô ta là khi nhảy phải chú ý xem bàn tay (trái) của anh ta, nếu anh ta ngắt tay đàng đông thì là người dẫn muốn cô đi đàng đông, nếu ngắt tay đàng tây thì cứ hướng tây mà bước. Và anh chàng này được kể là rất tận tình dùng cách này để dẫn cô gái ở tập bài suốt lớp 3. Tôi không biết đây có phải là trường hợp cá biệt hay không? Hay có rất nhiều người đại loại như thế trên các sàn tập hay trên sàn nhảy. Điểm tốt là anh ta ý thức được việc dẫn nữ là quan trọng nhưng tự mình chế ra các phương pháp bậy bạ rồi hướng dẫn cho người khác là không thể chấp nhận được. Do vậy người nam phải ý thức và luôn học cách dẫn thế nào là đúng.
Ngay cả trong khiêu vũ biểu diễn cũng cần có sự "dẫn và theo". Rất sai lầm nếu cho rằng trong biễu diễn hay thi đấu, vì cả hai người đều đã tập theo bài định sẵn, đã "thuộc bài" nên mỗi người chỉ cần thực hiện tốt phần việc của mình là đủ, không cần thiết phải có dẫn và theo. Nhưng chắc chắn người xem hay giám khảo không khó để nhận ra đôi nhảy không có kết nối, một điều không thể thiếu trong khiêu vũ. Đôi nhảy của bạn không thể phối hợp ăn ý, tạo được sự đồng điệu và đương nhiên sẽ bị chê bai hoặc có điểm kém. Bạn có thể nhận thấy rất rõ điều này trong các điệu nhảy Swing, thí dụ vũ điệu Bebop, một đôi nhảy có dẫn và theo sẽ rất khác với một đôi nhảy phần ai nấy làm.
Người dẫn giỏi luôn biết cách khỏa lấp và chỉnh đốn lại các sai sót của bạn nhảy mình bằng các động tác phụ và các bước chế thêm vào. Người dẫn thiếu kinh nghiệm thì chỉ biết áp buộc, lôi kéo người nữ thực hiện các bước theo ý mình. Điều này dễ làm người nữ mất thăng bằng, xốc xếch, cảm thấy bị gò bó và mất cảm hứng để nhảy với bạn. Nếu bạn mời người nữ nhảy thêm một bài khác mà bị từ chối thì có khi cũng nên xem lại khả năng dẫn của bạn.
Người dẫn giỏi luôn nhận ra được điểm mạnh của bạn nhảy mình và tập trung khai thác các điểm mạnh này. Người dẫn thiếu kinh nghiệm thì chỉ biết nhảy theo phong cách của mình, bất chấp là nó có phù hợp với bạn nhảy của mình không. Tôi từng chứng kiến trên công viên Hoàng Văn Thụ ở TPHCM, một người nam dẫn người nữ đi Valse hết một bài nhạc dài gần 4 phút chỉ toàn là những bước xoay phải của Valse Pháp mà không hề để ý đến cảm giác của cô gái, mãi cho đến lúc hết nhạc được buông ra, cô gái phải tự xoay trái lại nhiều vòng hầu lấy lại thăng bằng cho cơ thể.
Luôn nhớ rằng "nếu nam không dẫn thì nữ không thể đi". Trong cách dẫn, đôi khi chấp nhận bạn không dẫn nữa mà để cho hai người solo, nếu người nữ có thể tự thực hiện các bước nhảy của mình một cách thích thú, nhưng thời gian cho việc solo này không nên kéo dài quá 15 câu (khuôn) nhạc.
Là người dẫn, nam hoàn toàn chịu trách nhiệm về những va chạm trên sàn nhảy cho bạn nữ của mình. Phải luôn ý thức và nhận biết dòng người di chuyển trên sàn để đưa bạn nhảy mình đến không gian thuận tiện nhất.
Một điều cần lưu ý thêm khi dẫn là đừng nên "terre" với người bạn nhảy ta vừa quen biết, trừ khi bạn biết chắc người bạn này có khả năng terre được. Những cú terre của bạn có thể làm bạn nhảy giật mình hoặc mất thăng bằng. Lưu ý nhất là không bao giờ terre với người có tuổi, vì những người có tuổi thường có vấn đề về cột sống lưng, không khéo có thể bạn vô tình gây ra một chấn thương lưng nào đó cho họ.
* Còn "theo" là như thế nào?
"Theo" là một điều tối quan trọng đối với người nữ, không biết "theo" thì dù có học, có tập bao nhiêu bước đi nữa thì cũng như bỏ đi vì không thể nào nhảy được. "Theo" là một nghệ thuật lắng nghe, nhận biết những thông tin (không phải bằng lời nói) của người nam để biết họ muốn gì ở mình. Sai lầm lớn lớn bậc nhất của người nữ là không để ý đến tín hiệu dẫn của người nam và tự ý bước trước theo cách của mình. Khiêu vũ là nhảy đôi, cần có sự phối hợp của hai người trong đó nam là người chủ đạo và nữ là người phối hợp theo. Mỗi người đều có phần việc của riêng mình. Do vậy bất cứ lúc nào trong lúc nhảy, người nữ đều phải luôn để ý đến tín hiệu dẫn của người nam: Họ đưa tay yêu cầu nắm lấy bàn tay của mình ? Họ muốn mình đi theo hướng nào, dừng bước hay xoay v.v.. Một người nữ "theo" tốt là người nữ luôn nhận biết được các tín hiệu dẫn và thực hiện các bước theo sự dẫn dắt của người nam, không tự ý bước trước. Nếu nam không dẫn thì bạn cứ đứng yên chứ không tự ý bước.
"Theo" cũng không có nghĩa là hoàn toàn thụ động mà là phải tích cực phối hợp với người nam. Người nữ phải chủ động tạo áp lực liên kết ở những vị trí tiếp xúc với người nam thì mới cảm nhận được sự dẫn dắt của họ.
Thí dụ khi người nam tạo áp lực nhẹ lên lòng bàn tay phải của bạn thì bạn cũng có sự phản ứng lại để có áp lực nhẹ ngược lại lên lòng bàn tay trái của nam. Hoặc khi người nam đẩy nhẹ vào lưng của bạn thì bạn cũng phản ứng lại để thấy có một áp lực nhỏ trên vùng tiếp xúc. Phải cảm nhận được sự tiếp xúc này, qua đó cảm nhận được sự dẫn của nam.
Với định nghĩa "Dẫn và theo là kỹ năng thông tin cho nhau bằng các tín hiệu phi ngôn ngữ, là kỹ năng nhận thức sự việc một cách nhạy bén, phối hợp cùng nhau hoàn thiện các vũ hình mình đang thực hiện trên sàn nhảy" thì ta thấy rằng "theo" hoàn toàn không phải là thụ động mà phải biết cách phối hợp với người nam, thí dụ phối hợp để hai người để hoàn thiện một bước nhảy, để có tư thế thăng bằng, phối hợp để tạo biểu cảm của đôi nhảy, để tránh va chạm trên sàn nhảy v.v...
Người nữ tuyệt đối không bao giờ "dẫn" nam, lôi kéo nam đi theo các bước nhảy của mình vì cho rằng người nam nhảy kém thua mình hoặc ép họ nhảy theo bước của mình. Có thể bạn kéo người nam đi được vài bước nhưng sau đó thì sao? Người nam chắc chắn không thể dẫn bạn được nữa, họ có thể vì lịch sự sẽ để cho bạn dẫn, nhưng sau đó hai người sẽ không thể tiếp tục nhảy được nữa vì đã đi ra ngoài quy tắc "dẫn và theo". Chỉ có trường hợp duy nhất bạn không theo quy tắc này vì bạn phải tôn trọng một quy tắc ưu tiên số 1 trên sàn nhảy: quy tắc "floor craft". Bạn có thể lôi kéo nam trong trường hợp bạn thấy trước được sắp xảy ra va chạm với các đôi nhảy khác, và kéo người nam tránh sang hướng khác.
Thông thường nếu chỉ muốn giao tiếp ở những bước cơ bản, khả năng "theo" của nữ không có vấn đề gì vì các tín hiệu dẫn từ nam cũng đơn giản. Tuy nhiên khi muốn giao tiếp ở những bước phức tạp hơn thì việc "nhận biết các tín hiệu dẫn của nam" cũng khó dần lên. Điều này sẽ đòi hỏi bạn nữ phải biết nhiều thêm các bước mới.
Nếu bạn nữ cảm thấy có khó khăn trong việc nhận biết việc dẫn của người nam thì đây là hai gợi ý cho bạn cải thiện việc này:
- Có thể bạn chỉ thường khiêu vũ với một hai người quen. Trường hợp này chắc chắn bạn sẽ có rất ít kinh nghiệm trong việc cảm nhận tín hiệu từ người nam. Cố gắng khiêu vũ với nhiều người trên sàn tập hay trên sàn nhảy để có thể kinh nghiệm và cảm nhận rõ hơn vấn đề này.
- Biết rõ tư thế để xuất phát của các vũ hình và sự liên kết của những vũ hình đó, nghĩa là sau bước này thường là bước gì. Sự hiểu biết này sẽ rút ngắn lại còn rất ít số vũ hình mà người nam có thể dẫn bạn. Nếu để ý qua bài học, bạn sẽ thấy vũ hình này "thường thường" được thực hiện tiếp theo sau theo vũ hình kia. Nhận thức này sẽ giúp bạn rút ngắn lại số vũ hình nam sẽ dẫn. Cuối cùng với cảm nhận tín hiệu dẫn từ nam, bạn dễ dàng biết vũ hình nào nam muốn bạn "theo".
Tôi lấy một thí dụ đơn giản trong Rumba Sài Gòn, khi người nam giữ bạn ở tư thế đối diện thì thường chỉ có thể đi tới đi lui, hoặc đẩy bạn đi/xoay ngang sang phải. Khi họ dịch sang phải (sang tư thế outside-partner) cũng có nghĩa là họ sắp xoay bạn về cùng hướng. Hoặc nếu họ đẩy bung bạn ra có nghĩa là họ muốn kết thúc đoạn nhảy để trở về tư thế ban đầu. Hay ở tư thế shadow thì người nam chỉ có thể đưa bạn tới lui hoặc đi 4 xéo góc, terre ngang cho đến khi họ muốn bung bạn ra. Với hiểu biết về các vũ hình như vậy, bạn sẽ thấy bớt khó để nhận ra các tín hiệu từ nam.
